Ik heb iets met boezems in het Groene Hart rondom Gouda en de Reeuwijkse Plassen. Elke polder had er wel een of meer. Over een aantal boezems heb ik inmiddels verhalen geschreven. Ze hadden allereerst een belangrijke functie in het droog houden van het Groene Hart. Daarnaast stonden ze bekend omdat er zulke belangrijke natuurwaarden in voorkwamen. Daar hoorde de voormalige Bergambachtse boezem ook bij. Het kenmerk van deze boezem vanuit mijn jeugd was de aanwezigheid van grote aantallen weidevogels, dotters en kievitsbloemen. Jaarlijks broedden er zoveel grutto's in het boezemhooiland dat je kon spreken van een kolonie grutto's. Die kolonie werd pas echt zichtbaar in de vorm van een wolk grutto's, die als er gevaar dreigde, luid schreeuwend boven je hoofd ging hangen als je in de boezem liep. De wilde kievitsbloemen, ook voorkomend in de boezem kende ik uit de polder Stein. Ik vond het wel bijzonder dat ze zo ver van Stein vandaan ook hier groeiden. Het waren er wel veel minder, maar kan me nog wel herinneren dat er jaarlijks > 200 bloeiende exemplaren in de boezem stonden. Het was overigens niet de enige plek in dit polderdeel waar kievitsbloemen groeiden. Ook op een kade aan de westkant van de polder Beneden Haastrecht hebben jarenlang wilde kievitsbloemen gestaan. Of ze er nu nog staan weet ik niet.

Afgelopen week heb ik het poldergebied ten zuiden van Haastrecht weer eens bezocht. In de Krimpenerwaard, aan weerszijden van de Bilwijkerweg ligt het natuurgebied Bilwijk, inmiddels in eigendom en beheer bij de Stichting het Zuid-Hollands Landschap (ZHL). Met o.a. de voormalige Bergambachtse boezem. De boezem lag er begin december 2009 fantastisch bij zeg. De sloten hoog in het water zoals dat in mijn jeugd ook het geval was met zelfs op de graspercelen stukken die plasdras stonden. Het heeft (veel te) lang geduurd voordat het weer zover was, maar nu is dit gebiedje weer in zijn oude glorie hersteld zo lijkt het erop. Ook een 5-tal nieuw gegraven plasjes in Hoog Bilwijk lagen er goed bij. De (winter)grondwaterstand (er is in dit deel geen hoogwaterpeil) was flink opgebold waardoor aangrenzende moerasvegetaties er lekker nat bij lagen. Door de vegetatiegroei is het gebied nu niet meer geschikt voor pioniervogels als kleine plevier, maar wie weet heeft de watersnip volgend jaar wel belangstelling om hier te gaan broeden. Maar dan moet het niet al te druk worden met mensen en (loslopende) honden zoals nu het geval is. Tijdens mijn bezoek was het druk met grote canadaganzen en grauwe ganzen. Er zaten maar liefst 135 grote Canadezen, een aantal wat ik in polders bij de Reeuwijkse Plassen nog niet ben tegengekomen.

De polder Bergambacht in de Krimpenerwaard, waar de Bergambachtse lage boezem onderdeel van uitmaakte, kreeg omstreeks 1470 de eerste windbemaling. De molens maalden toen nog uit op de Lek. Maar al snel stapte men over naar het afmalen op de Hollandse Yssel vanaf Hoog- en Laag Bilwijk in de polder Beneden Haastrecht via de Bergambachtse lage boezem, aangelegd in 1473. Een aantal eeuwen stonden er bij de voormalige Bergambachtse lage boezem bij Bilwijk drie watermolens. Twee benedenmolens, en een bovenmolen. Ze stonden bekend als de Haastrechtse molens. Ze maalden uit op de Hollandse Yssel en alle drie waren het schepradmolens.

De restanten van een van die drie watermolens staat als afgeknotte waterwipmolen aan de Bilwijkerweg / begin van de Schenkelkade, tussen de dorpen Haastrecht en Stolwijk. In Haastrecht staat deze molen bekend als de molen van Hol. De wipmolen dateert van het begin van de 17e eeuw. Het is een overblijfsel van de serie Haastrechtse molens, behorende tot de polder Bergambacht. Deze molens zorgden voor het afwateren op de Hollandsche IJssel. Ooit stonden er drie watermolens vlak bij elkaar. Reeds in 1473 werd door de toenmalige polder Bergambacht een stukje polder aangekocht, in de polder Bilwijk, ter grootte van 23 morgens, ongeveer 20 hectare.
Dit gebied werd ingericht als boezem ('de Bergambachtse lage boezem'). Speciaal hiervoor verplaatste men twee watermolens van de Lek naar de Bergvliet, zodat er kon worden afgewaterd op de Hollandsche IJssel. De Bergvliet werd gegraven in 1341 en verdeelde de Polder Bilwijk in twee delen: Hoog-Bilwijk en Laag-Bilwijk. De Bergambachtse boezem had een functie als tijdelijke waterberging; bij voldoende laag peil op de Hollandsche Yssel werd het water via een heul met klepduiker geloosd op de rivier. In het midden van de 17e eeuw werd besloten tot de bouw van een derde molen, zodat de bemaling trapsgewijs kon plaatsvinden. Ditmaal werd gekozen voor een achtkante molen, en deze werd geplaatst noordelijk van de al bestaande wipwatermolens. In 1878 stopte men met windbemaling. Toen nam een stoomgemaal wat direct op de Hollandsche Yssel loosde deze taak over. Het gemaal is rond 1926 verbouwd tot woonhuis nu Alette genaamd.

Van de molen van Hol is bekend dat de wieken aan het eind van de 19e eeuw zijn verwijderd en in 1914 het bovenhuis. De molenstomp stond jarenlang bekend onder de naam 'de molen van Hol'. Van de 2e wipwatermolen is eveneens het bovenhuis ontdaan, en heeft wellicht ook nog enige tijd dienst gedaan als woning,  maar bestaat niet meer. De achtkanter werd geheel gesloopt; men heeft zelfs de fundamenten ervan verwijderd. De molen van Hol heeft zijn naam te danken aan de molenaarsfamilie Hol. Jarenlang heeft deze familie de waterwipmolens bewoond. Ze waren molenaar en runden daarnaast een kleinschalig boerenbedrijfje. Ik heb in de 70er jaren van de vorige eeuw boer Hol diverse keren in het voorjaar bezocht als ik de boezem ging inventariseren op broedvogels en planten. Hol was een boer met gevoel voor natuur. Als ik na mijn veldbezoek dan weer langs ging en vertelde dat er zo'n 25-30 gruttopaartjes in de boezem nestelden dan deed dat het hem zichtbaar plezier.