Over Kemphanen vroeger en nu als broedvogel
Elk voorjaar trekken flinke aantallen kemphanen over het Groene Hart richting het hoge noorden op weg naar hun broedgebieden of precies andersom. Op hun lange tocht moeten ze af en toe bijtanken. Tot voor kort zag je in het voorjaar regelmatig groepjes kemphanen foerageren in graslanden, die met ruige mest waren bemest. Maar ruige mest is er bijna niet meer, daar is drijfmest voor in de plaats gekomen. In dat soort graslanden (met een dichte vegetatie aan gras) is er voor kemphanen blijkbaar weinig eetbaars te vinden. Broeden in Nederland doen kemphanen bijna helemaal niet meer en zeker niet meer in het Groene Hart rond Gouda en de Reeuwijkse Plassen. Dit voorjaar (2017) hebben groepjes kemphanen wel een tijdje ergens op een plasdras gebivakkeerd. Ook nu nog zitten er een 15-tal. De meeste vogels zijn hennen met een enkele haan er tussen. De hanen zijn nog niet helemaal op kleur, maar het verenkleed en kraag wordt wel steeds mooier.
Kemphanen op een plasdrasplaats in het Groene Hart bij Reeuwijk. Vier mannen en een (kleinere) hen zijn te onderscheiden. Het verenkleed van de mannen begint al aardig naar het zomerkleed te lopen.
Deze mannelijke kemphaan heeft de overgangsfase van winterkleed naar zomerkleed nog amper achter zich gelaten.
Op zijn kop zijn de eerste tekenen van kraagvorming iets zichtbaar. De poten zijn nog geel-oranje gekleurd.
Helemaal rechts een klein stukje kemphaan. Die wilde niet op de foto.
Kemphanen broedden nog tot aan de zeventiger jaren (vorige eeuw) in het Groene Hart van West-Nederland. Maar ook toen al waren ze reeds uiterst zeldzaam geworden, en het ging nog maar om enkele broedparen. In die tijd heb ik veel weidevogelkarteringen uitgevoerd voor Staatsbosbeheer/Landinrichting door vrijwel het gehele Groene Hart van Zuid-Holland. Rond 1970 broedde het laatste kemphaanhennetje in een polder langs de Vlist bij Haastrecht. In het Kager Plassengebied oostelijk van Warmond hebben kemphanen het het langst uitgehouden als broedvogel. Tot ongeveer 1975 broedden er jaarlijks nog 1 of 2 kemphennen in de Kogjespolder, en deze vlogen samen met grutto's en tureluurs alarmerend boven mijn hoofd, ten bewijze dat er jongen aanwezig moesten zijn. Er was toen ook nog een kleine baltstplek op een eiland in de Kager plassen (Laeckerpolder) waar de haantjes hun specifieke gedrag vertoonden. De kemphennen broedden in boezemhooiland, waar duizenden dotters bloeiden in het voorjaar. De dotters zijn er nog steeds, maar de kemphanen niet meer. Daarvoor in de plaats zijn gekomen zeilboten, speedboten, horden mensen en vliegtuigen die opstijgen en landen via de Kaagbaan, die pal boven dit gebied loopt.
Deze kemphaanman is nog grotendeels in winterkleed. En dat terwijl de foto toch in de 3e week van April is genomen. Het verschil tussen mannen en hennen in winterkleed is de grootte van de vogels. Kemphennen zijn duidelijk kleiner dan de mannetjes.
Ook in de polder Reeuwijk ten noorden van de Reeuwijkse Plassen waren tot de 70er jaren van de vorige eeuw in het begin van Mei regelmatig baltsende kemphanen te zien, maar of die er ook broedden moet betwijfeld worden. Er zijn in ieder geval nooit alarmerende kemphennetjes waargenomen. Nu broeden er geen kemphanen meer in het Groene Hart, met een eigenaardige uitzondering voor het gebied Ackerdijkse Plassen vlak bij vliegveld Zestienhoven te Rotterdam, waar tot voor kort nog wel een klein aantal kemphennen broedde. Het moment van uitsterven als broedvogel in Nederland lijkt niet ver meer af te zijn, want ook in de andere (vroegere) belangrijke kemphaanprovincies Noord-Holland en Friesland loopt het aantal broedende kemphanen schrikbarend snel terug. De weinige paren die nog wel tot broeden komen zitten allemaal in reservaten. Albert Beintema, een vooraanstaand weidevogeldeskundige (met zo af en toe galgenhumor) drukt het in zijn boek 'Ecologische Atlas van de Nederlandse Weidevogels' heel treffend uit met de volgende zin "We zijn in Nederland klaar met de kemphaan". Ik zou dit willen aanvullen met de opmerking: Gelukkig hebben we de foto's nog.
Fotoalbum kemphaan
Na het broedseizoen trekken kemphanen weer richting Afrika. Op deze foto staat een juveniele 1e jaars kemphaanman. Is alleen herkenbaar door het grotere formaat t.o.v. een kemphen.