Archeologische verkenning bij het voormalige klooster van Erasmus in de polder Stein Zuid
Gezicht op de boerderij 't Klooster, waar het vroegere klooster waar Erasmus verbleef moet hebben gestaan.
Foto: 12 januari 2024
Niet ver bij mijn woning vandaan in de polder Stein ligt de plaats waar Erasmus verbleef in de 15e eeuw. Langs de Steinsedijk stond vroeger het Emmausklooster van de reguliere kanunniken van het gewest Holland. In dit klooster woonde tussen 1487 en 1493 de beroemde humanist Desiderius Erasmus. In 1549 brandde het klooster helemaal af. De monniken verhuisden naar Gouda naar het Brigittinerklooster. Met het nog bruikbare materiaal wat overgebleven was van de brand werd noordelijk van het afgebrande klooster een nieuwe boerderij gebouwd, de Hofstede Kloosterstein, maar ook deze brandde rond 1900 af. Op dezelfde plek werd weer een nieuwe boerderij gebouwd, nu 't Klooster genaamd.
Gewijzigde agrarische functie boerderij en erfomgeving
Ruim een jaar geleden werd er op de boerderij 't Klooster ( waar ooit een klooster gestaan moet hebben) nog geboerd maar daar is een einde aan gekomen. De landerijen zijn toegevoegd aan het aangrenzende boerenbedrijf en bij de boerderij is men een paarden manége/houderij begonnen waarvoor een buitenbak is aangelegd vrij dicht tegen de boerderij aan. Hiervoor is veel grond vergraven. Ook is men een verblijfplaats begonnen voor campers en om dat mogelijk te maken is ook veel grond verplaatst/vergraven. Al dat werk is klaar en de manége en parkeerplaats voor campers is inmiddels vol in bedrijf. Wat nu nog wordt uitgevoerd is de aanleg van een verblijfplaats voor camperaars in een voormalig hakhout geriefbosje achter de boerderij. Ook zijn verschillende sloten achter de boerderij fors uitgebaggerd en de bagger ligt nu als baggerstaal te drogen en zal naar ik aanneem weer elders worden gebruikt.
Op 31 januari 2024 ben ik naar de boerderij gegaan en heb gevraagd of ik bij de gebaggerde sloten mocht kijken of er wellicht archeologische vondsten waren aan te treffen welke gerelateerd zouden kunnen worden aan het klooster en de menselijke activiteiten uit die tijd. Kreeg toestemming en heb ruim 1,5 uur gezocht.
Fotoalbum: Baggerwerkzaamheden Voormalige Klooster Stein Zuid
Vondsten
Klein kleipijpje. Dubbelconisch model.
Geen merk. 1e generatie. Periode 1600-1620
Kleipijp. Ovoide model.
Hielmerk onleesbaar door roest.
Ca. 1800
Een forse lengte aan sloten was flink uitgebaggerd en de bagger lag nu als staal te drogen. Hier geen vondsten van belang op een paar scherven van aardewerk na van een geel/bruin geglazuurde kan, w.s. een melkkan. Ook een geglazuurd scherfje van w.s. een theepot. Niet ouder dan ca. 1900. En verder veel skelet restanten van Amerikaanse rivierkreeften en zwanemosselen.
Interessanter was de vondst van de onderkant van een zgn jacobakannetje van grés aardewerk. Datering ca. 1450-1500. Deze vondst valt goed samen met de periode dat het klooster er gestaan moet hebben.
Ook werd in de buurt van deze plek een klein kleipijpje gevonden ongemerkt van de 1e generatie. Datering ca. 1600-1620. Verder nog een pijpenkop van ca. 1800. Dit materiaal lag op een nieuw gemaakte verbindingsdam waarvoor grondmateriaal van elders was aangevoerd. Ook lagen er verspreid wat steenfragmenten, maar voor zover als ik kon inschatten geen kloostermop fragmenten.
Fragment Jacobakan van grés aardewerk drinkbeker. Onderkant met geknepen onderrand met de hand.
Ca. 1450-1500. Duitsland Siegburg. (Grijs van de kan is typisch Siegburg (periode 1419-1549).
Fragment van geglazuurd aardewerk met gele en bruine glazuur. W.s een melkkan. Ca. 1850-1900
Fragment van bruin geglazuurd porselein. W.s een theepot vanwege de craqele aan de binnenkant. (Wisselende temperatuur) Ca. 1900-1925
Bij vondst was het voorwerp heel maar brak al snel in stukjes. Toen werd pas duidelijk wat het is.
Gebroken eierschaal van het ei van een knobbelzwaan.
Boerderij 't Klooster
Volgens de analen zou de boerderij die na het verval van het klooster zou zijn gebouwd rond 1900 zijn afgebrand. Maar daar wordt aan getwijfeld of het zo is gegaan. In het huidige interieur van de huidige boerderij komen op tal van muren antieke tegels voor in leeftijd daterend van 17e t/m 19e eeuw. Cor van Dijk van de Historische Vereniging Haastrecht heeft de boerderij bezocht en foto's gemaakt. De vraag doet zich voor of de aanwezige tegelwanden origineel in de tijd zijn geplaatst of dat dit op een later moment is uitgevoerd. Ook van een aanwezige eiken houten paneel waarop de datering in Romeinse cijfers staat is het de vraag of deze uit de periode is dat de inscriptie is aangebracht. Het uitvoeren van dendrologisch onderzoek zou kunnen bevestigen of dit paneel inderdaad uit de juist periode is (16e eeuw), dat de inscriptie is aangebracht.
Of de boerderij 't Klooster een beschermde status heeft is onduidelijk. Het is de bedoeling dat de boerderij binnenkort verbouwd gaat worden voor een nieuwe bewoonster.
Over het waarom van een smalle kavel achter
Als je vanaf de Steinsedijk naar de boerderij 't Klooster loopt vallen een paar zaken op. Allereerst de oude hakhoutstoven (es/els) die langs het half verharde toegangsweggetje groeien en wat verder bij de bocht naar links een smal perceel weiland dat noordelijk loopt en uitkomt bij de Tiendweg. De sloten aan weerszijden van dit perceel zijn breed. Opmerkelijk is dat het kavelpatroon noordelijk van de Tiendweg niet aansluit met die van het smalle perceel zuidelijk van de Tiendweg. terwijl dat op de andere percelen noordelijk en zuidelijk van de Tiendweg wel het geval is.
Hypothese
Het bracht mij op de volgende gedachte die al lang in mijn hoofd zit. Het genoemde smalle perceel bestaat uit kleiïge grond ontstaan door afzetting van de vroegere toen nog onbedijkte rivier de Hollandse IJssel. Zou het niet kunnen zijn dat er op het nu smalle perceel klei gewonnen is waardoor het perceel zo smal is geworden en de sloten aan weerszijden zo breed. Als dit zo is zou de klei gebruikt kunnen zijn als onderlaag waarop het klooster aan het eind van de 15e eeuw is gebouwd. Maar het zou ook kunnen zijn dat die gewonnen klei is gebruikt om te mengen op plekken met venige grond om de bodemvruchtbaarheid te verbeteren.
Als je n.l. de bodemkaart bekijkt van dit gebied zie je dat de opbouw van de bodem nogal variabel is en klei- en veenbanen elkaar afwisselen.
Ook zou het nog kunnen zijn dat dit smalle perceel vanuit het Klooster door mensen en monniken als kerkepad werd gebruikt om naar Gouda te gaan via de Tiendweg. Deze Tiendweg werd in die tijd druk gebruikt voor vervoer tussen Utrecht en Gouda.
Achter het hek een smal perceel wat doorloopt tot aan de Tiendweg
Bronnen:
Het Land van Stein: Rob Anders
Hoogheemraadschap van Rijnland
Stein, het verdwenen klooster van Erasmus: Diederick Habermehl (222 Tidinge van die Goude)
Archeologische verkenning bij 't Klooster polder Stein: (2006 Archeologische Vereniging Golda)