September 2008 Polder Oukoop in Reeuwijk: historie en toekomst
Topografische kaart van het grootste deel van de polder Oukoop inclusief het deel Negenviertel. Goed zichtbaar is het aaneengesloten veenputtencomplex en veenputten die meer verspreid liggen.
Aan de oostkant van de Reeuwijkse Plassen ligt de polder Oukoop en Negenviertel. Deze graslandpolder, ontgonnen in de 11e eeuw, is al eeuwenlang in gebruik bij boeren. Eerst als bouwland de eerste eeuwen na de ontginning, en later als grasland. Hoe het huidige gebruik blijft doorlopen is onzeker. Bijna alle boeren zijn inmiddels gestopt of zijn verkast naar elders. Dwars door de polder Oukoop en Negenviertel loopt de Natte As, inmiddels (w.s. vanwege alle bezwaren) omgedoopt tot Groene ruggengraat. De verwachting bij mij is, dat op niet al te lange termijn de polder Oukoop ingrijpende veranderingen zal ondergaan. Om die reden heb ik een fotoserie en vertelling gemaakt van de polder om een herinnering te houden aan de huidige situatie.
Overzicht van de polder Oukoop (Negenviertel) gefotografeerd vanaf de Prinsendijk langs de Enkele Wiericke richting Hekendorp.
Op de achtergrond ligt de spoorlijn Utrecht-Gouda.
Brede wetering in de polder Oukoop (Negenviertel). Op de achtergrond ligt de spoorlijn Utrecht - Gouda.
Grazende koeien op de voorgrond in de polder Oukoop (Negenviertel). Op de achtergrond ligt de polder Stein en zijn de silhouetten van twee kerktorens van de stad Gouda zichtbaar.
Op de voorgrond tot aan het eind van de sloot de polder Oukoop. Achter de sloot ligt de Oukoopsedijk, met daarachter de polder Stein. Ver weg op de achtergrond een trein op het spoortraject Gouda-Utrecht
Verbrede sloot aan de zuidkant van de polder Oukoop die erg lijkt op een veenput. Ontstaan door (illegale) veenwinning?
Links een overzicht van de polder Oukoop. Op de achtergrond van de Prinsendijk de waterwipmolen van de polder Oukoop.
De historische waterwipmolen langs de Prinsendijk, welke eeuwenlang de polder Oukoop heeft bemalen.
Windvaantje op de Oukoopse molen
De veenputten hebben een belangrijke functie als rustgebied voor vogels. Aalscholvers zitten uit te rusten op een omhoog gekomen veenbonk en op de veenput dobberen eendensoorten als krakeend en slobeend
In de polder Oukoop liggen verspreid een aantal veenputten, een soort van verbrede sloten zeg maar. Ze zijn ontstaan door het winnen van veen voor turfwinning.
Ontwikkeling natuur in de polder Oukoop
Al op jeugdige leeftijd bezocht ik met natuurvrienden regelmatig de polder Oukoop om er vogels te observeren. Vanuit het dorp Haastrecht gingen we lopend, (om naar poldergebieden te gaan rond Haastrecht deden we nog alles alles te voet) via de Tiendweg in de polder Stein naar de Prinsendijk langs de Enkele Wiericke. Die liepen we dan in noordelijke richting uit tot voorbij de waterwipmolen tot aan het huidige fietspad. In het voorjaar was het een gejubel van de vele tientallen grutto's, veldleeuweriken en graspiepers in de polders Oukoop en Langeweide aan weerszijden van de Enkele Wiericke. Aan de noordkant van de spoorlijn lag naast de Prinsendijk een rietmoerasje waar vrijwel elk jaar een roerdomp broedde. Zo af en toe hoorde je hem ook het bekende hoemp geluid maken. Het veenputtencomplex bij de watermolen was een interessant vogelgebied. Er broedden in die jaren zelfs nog woudaapjes, maar vooral de legakkers waren voor ons interessant omdat er zulke leuke en tamelijk zeldzame planten voorkwamen. De legakkers waar vroeger de turf op werd gedroogd werden in die tijd nog jaarlijks met de hand gemaaid en ze verschraalden steeds meer. Plantensoorten als kleine valeriaan, waterdrieblad, diverse zeldzame zeggensoort als blauwe-, ster-, en zompzegge hebben we er onder meer aangetroffen tussen kleine veldjes voornamelijk begroeid met veen- en haarmos. Roerdomp, woudaapje, veldleeuwerik en graspieper broeden er nu niet meer, grutto's zijn een stuk zeldzamer geworden en ook van de soortenrijke plantenwereld van toen is niet veel meer over. Het landschap echter straalt nog steeds dezelfde rust uit zoals ik dat vroeger ervaarde. Misschien wel rustig genoeg om op termijn weer visotters uit te zetten waar nu aan gedacht wordt. De laatste otters trouwens zijn rond 1962 in een van de veenputten van Oukoop gevangen en gedood.
Bebouwing in de polder Oukoop is achterwege gebleven behalve een paar moderne loopstallen bij boerderijen. Maar de meeste ervan functioneren niet meer want alle boeren op een na zijn uit de polder Oukoop vertrokken. Omdat ze hun bedrijf hebben beëindigd of omdat ze hun landerijen hebben verkocht om elders te gaan boeren.
Grasland in de polder Oukoop met zicht op een vrij recent gebouwd landhuis aan de Oukoopse Dijk. In het grasperceel loopt een grote zilverreiger. Deze reigersoort is zeker niet zeldzaam in de Reeuwijkse graslandpolders.
Landelijk beeld van de Prinsendijk met de polder Oukoop westelijk liggend. Foto gemaakt iets ten zuiden van het veenputtencomplex van Jan Kruijt/Staatsbosbeheer.
Veenputtencomplex in de polder Oukoop in eigendom en beheer bij Jan Kruyt en Staatsbosbeheer.
Nog een foto van het veenputtencomplex in de polder Oukoop. Op de voorgrond een mooi stukje goed ontwikkeld rietmoeras.
Prinsendijk met gezicht op de Oukoopse waterwipmolen. Links loopt de Enkele Wiericke.
Turfwinning in polder Oukoop
Over de verveninggeschiedenis van de polder Oukoop is het volgende bekend. Arnout Frans van Roosendaal deed in 1732 namens de bewoners van het Gerecht Oukoop het verzoek om te mogen slagturven in de polder Oukoop. Er werd octrooi verleend. De Hoogheemraadschappen Rijnland, Delfland en Schieland hadden echter zo hun bedenkingen want er ontbrak een serieus ontveningplan. Men vroeg aan de Oukopers om een gedegen plan in te leveren. Commercieële turfwinning kwam niet echt op gang, het werd meer een kwestie van turfwinnen voor eigen gebruik. Maar rond 1825 werd de behoefte aan turf steeds groter. Opnieuw kwam het polderbestuur van de polder Oukoop met een verveningplan maar het Hoogheemraadschap Rijnland ging weer niet akkoord. De Staten van Zuid-Holland sloten zich aan bij het negatieve advies van het Hoogheemraadschap. Op dat moment was nog maar zo'n 10 hectare verveend waaronder ook de huidige Put van Kruyt. Ondanks de afwijzing ging de vervening op kleine schaal door. Maar in 1831 werd een halt geroepen aan de vervening want men zag dat als een bedreiging voor de Prinsendijk. In 1835 werd het recht op vervening ingetrokken.
Polder Oukoop met op de achtergrond de waterwipmolen. Foto genomen vanaf de Oukoopsedijk.
Roodbont ijsselvee van Arie van Spengen grazend in de polder Oukoop. Bijna alle veeboeren in deze hoek van Reeuwijk zijn gestopt of hebben hun bedrijf verkast naar andere gebieden in Nederland.
Polder Oukoop met op de voorgrond langs een sloot een hut die gebruikt wordt voor de jacht. Op de achtergrond het voormalige agrarisch bedrijf van Van Eijk, dat is gestopt.
Grauwe ganzen in de polder Oukoop. In graslandpolders rond Reeuwijk verblijven de laatste jaren een kleine 2000 stuks zomerganzen zoals ze genoemd worden. Via bejaging wil men dat aantal fors gaan terugbrengen.
Nog een foto van grauwe (zomer)ganzen in de polder Oukoop.
Grasland met aan weerszijden sloten in de polder Oukoop. Wat moet het een beulswerk geweest zijn voor de ontginners om van dit oorspronkelijke soppige moerasland cultuurland te maken.
Overzicht van het noordelijk deel van de Polder Oukoop ten zuiden van het fietspad met op de achtergrond een geriefbosje.
Het noordelijke deel van de Polder Oukoop langs de Prinsendijk zuidelijk van het fietspad. Rechts loopt de Enkele Wiericke.
Nog een veenput in de polder Oukoop, aan de noordkant langs het fietspad.